Tuyển dụng
“Trời sinh ra Linh Từ (Trần Thị Dung) cốt là để mở nghiệp nhà Trần" - Theo Ngô Sỹ Liên
Trần Thị Dung là Hoàng hậu dưới đời vua Lý Huệ Tông và là mẹ của hoàng đế nữ duy nhất ở Việt Nam – Lý Chiêu Hoàng.
Linh Từ Quốc mẫu Trần Thị Dung. (Ảnh: Văn Hóa Tâm Linh)
Tuy chịu ân sủng từ nhà Lý, nhưng bà là một trong những người đóng vai trò quan trọng nhất trong việc khép lại triều đại nhà Lý đã vào thời kỳ mục ruỗng, đồng thời mở ra một trong những triều đại hùng mạnh nhất của sử Việt – nhà Trần.
Hi sinh mối tình đầu để nhập cung
Trần Thị Dung (? – 1259) là con gái của Trần Lý ở Hải Ấp (Thái Bình ngày nay). Là gia tộc gắn với nghề chài lưới, tương truyền tên tục của bà là Ngừ - cũng như các tên tục Chép, Ngạnh, Dưa... của Trần Lý và các con trai. Trần tộc giàu có, là hào trưởng một phương, còn Trần Thị Dung là người con gái đẹp nên sớm được nhiều chàng trai mến mộ.
Truyền thuyết dân gian kể: từ nhỏ, Trần Thị Dung và người em họ Trần Thủ Độ sớm đã thầm yêu trộm nhớ nhau. (Vương triều Trần sau này cũng luôn khuyến khích hôn nhân nội tộc). Tuy nhiên, hai người "có duyên nhưng không phận”. Năm 1209, Thái tử Sảm nhà Lý (vua Lý Huệ Tông sau này) chạy loạn về Hải Ấp nương náu họ Trần, khiến gia tộc này nảy ý định “buôn vua”. Họ đem Trần Thị Dung - cô con gái đẹp nhất trong họ - gả cho Thái tử rồi lấy danh nghĩa ấy mà dấy binh, đưa Sảm trở lại kinh đô. Một năm sau đó, Thái tử Sảm lên ngôi vua, còn bà trở thành Nguyên phi.
Hình minh họa vẻ đẹp quốc sắc thiên hương của Trần Thị Dung. (Ảnh: Việt Phục)
Như thế, Trần Thị Dung phải chia tay với mối tình thanh mai trúc mã để gánh lên vai trọng trách đầu tiên gia tộc mình. Và cũng từ đây, bà mãi mãi đặt cơ đồ nhà Trần lên trên tất cả.
Việc trở thành vợ vua Lý Cao Tông cũng mở ra những thăng trầm đặc biệt trong đời Trần Thị Dung. Thái hậu Đàm thị - mẹ chồng bà – sớm đoán được họ Trần sẽ dựa vào Trần Thị Dung để làm chuyện phản nghịch vô cùng căm ghét. Thái hậu thường chỉ thẳng mặt, mắng bà là tay trong của “ngoại thích”. Rồi, ép vua đuổi bà khỏi cung không được, Thái hậu thường xuyên sai người hạ độc vào đồ ăn thức uống của Trần thị. May mắn, Lý Huệ Tông yêu thương bà hết mực nên thường âm thầm ngăn chặn hành động này, thậm chí mỗi bữa đều chia đôi phần ăn của mình với bà.
Hạ độc không được, Đàm Thái hậu một lần sai đem chén thuốc độc vào hậu cung bắt Trần Thị Dung phải uống. Vua biết chuyện, đích thân tới ngăn lại rồi cùng bà đang đêm trốn đi, tới nương nhờ thế lực của Trần Tự Khánh anh bà. Từ đấy, ngôi vị của Trần Thị Dung mới tạm thời yên ổn.
Biến con gái thành quân bài chính trị
Từ một cô gái thôn quê mộc mạc trở thành vợ vua rồi vượt qua bao “ngón hiểm” trong triều đình, Trần Thị Dung tới năm 1216 chính thức được tấn phong Hoàng hậu. Với ảnh hưởng từ bà và Trần tộc, 2 anh Trần Thừa, Trần Tự Khánh và người em họ Trần Thủ Độ cũng dần nắm các vị trí chủ chốt trong triều đình. Nhưng, những bước đi ấy vẫn chưa dừng lại.
Sinh được hai con gái là các công chúa Thuận Thiên và Chiêu Thánh (Lý Chiêu Hoàng), khi hai con mới lên tầm 8, 9 tuổi, bà đã gả họ cho những người cháu của mình, Trần Liễu và Trần Cảnh (đều là con của anh trai Trần Thừa). 2 cuộc hôn nhân ấy khiến họ Trần có thêm những rường mối ngày càng bền chặt, ăn sâu bám rễ trong vương triều họ Lý. Không chỉ có ý nghĩa như vậy, cuộc hôn nhân Lý Chiêu Hoàng - Trần Cảnh, còn mang màu sắc chính trị rõ ràng hơn, khi nó giúp nhà Lý chuyển giao ngôi vua cho nhà Trần một cách êm đẹp.
Sử chép, vua Lý Huệ Tông trong giai đoạn này bị chèn ép, dần trở niên điên loạn và quyết định lên chùa đi tu, nhường lại ngôi vua cho Lý Chiêu Hoàng mới 6 tuổi. Và, theo Đại Việt Sử Ký toàn thư, Trần Thị Dung và Trần Thủ Độ đã cùng nhau dàn xếp cho Trần Cảnh vào hầu trong cung của Lý Chiêu Hoàng. Hai đứa trẻ nhỏ xíu quấn quýt chơi đùa, nghịch ngợm với nhau vô cùng thân thiết - để rồi từ tình cảm yêu mến ngây thơ này, Trần Thị Dung và Trần Thủ Độ đã thêu dệt một tình yêu nam nữ và sắp đặt thành một cuộc hôn nhân thật sự.
Từ sự thao túng của Trần tộc, Lý Chiêu Hoàng kết hôn với Trần Cảnh năm 1225 và ngay lập tức xuống chiếu nhường ngôi cho chồng. Vậy là ,giang sơn đổi chủ.
Bội bạc hủy diệt triều Lý
Không thể phủ nhận, nhìn ở góc độ quyền lợi của dòng họ Lý, những âm mưu và sắp đặt từ phía nàng dâu Trần Thị Dung đã hủy hoại cơ đồ hơn 200 năm tồn tại của vương triều này. Thậm chí, ở góc độ đạo lý, cũng khó có thể tránh khỏi 2 từ “bội bạc” khi so sánh sự đáp trả của Trần Thị Dung với những tình cảm, che chở mà Lý Huệ Tông dành cho bà khi trẻ.
Thậm chí, cái kết dành cho vua Lý Huệ Tông và tông thất nhà Lý sau cuộc hôn nhân ấy cũng rất bi thảm. Sử cũ chép sau khi Trần Cảnh lên ngôi, Lý Huệ Tông dù đã đi tu nhưng vẫn có lần ra chợ chơi. Dân chúng tranh nhau ra xem, có người còn thương khóc. Trần Thủ Độ sợ dân thương nhớ vua cũ nên tìm đến chùa, thấy Huệ Tông đang ngồi nhổ cỏ thì bảo rằng: “Nhổ cỏ thì phải nhổ cả rễ sâu”.Huệ Tông đứng dậy, phủi tay nói: “Điều ngươi nói, ta hiểu rồi” rồi một thời gian ngắn sau đó thì tự tử.
Ảnh minh họa Linh Từ Quốc mẫu Trần Thị Dung. ( Trải Nghiệm Sống)
Cũng vì “nhổ cỏ tận rễ”, một thời gian ngắn sau đó, Trần Thủ Độ chính thức ra tay tàn sát hết tôn thất nhà Lý. Chính sử chép về sự kiện này như sau:“Mùa đông năm ấy, nhân người họ Lý làm lễ tế các vua Lý ở Thái Đường, Hoa Lâm, Thủ Độ ngầm đào hố sâu, làm nhà lên trên, đợi khi mọi người uống rượu say, giật máy chôn sống hết”.
Và, như để thêm phần chua chát cho nhà Lý, chưa đầy một năm sau khi vua Huệ Tông mất, Trần Thị Dung nhanh chóng tái giá với Trần Thủ Độ, mối tình xưa và cũng là người bức hại chồng mình. Thậm chí, nhiều sử gia đời sau còn đặt ra giả thiết rằng ngay từ khi vua Lý Huệ Tông đang trong cảnh điên loạn, hững hờ chuyện phòng the, bà đã tư thông cùng Trần Thủ Độ và tham dự tích cực vào những âm mưu sau đó.
Sắp đặt hôn nhân, bắt 2 con gái phải đổi chồng
Không chỉ xếp đặt cuộc hôn nhân chính trị cho Lý Chiêu Hoàng, bà còn có một quyết định khác cũng có ảnh hưởng vô cùng khắc nghiệt đến cuộc đời 2 người con gái của mình: Chung tay với chồng ép con rể út (Trần Cảnh) bỏ con gái út (Lý Chiêu Hoàng) để lấy con gái cả (Thuận Thiên) khi ấy đang có thai với con rể cả (Trần Liễu)
Ảnh minh họa công chúa Thuận Thiên bị buộc phải cưới người em rể Trần Cảnh. (Ảnh: Báo Pháp Luật)
Năm 1237, Lý Chiêu Hoàng và Trần Thái Tông đã lấy nhau được 12 năm mà vẫn chưa có con. Lo lắng nhà Trần tuyệt tự, Trần Thị Dung cùng chồng là Trần Thủ Độ đã ép vua Trần Thái Tông phế Chiêu Hoàng, thay vào đó lập Thuận Thiên (chị dâu của Thái Tông, chị ruột của Chiêu Hoàng và cũng là con gái đầu của Trần Thị Dung) làm Hoàng hậu. Điều này đến từ việc Thuận Thiên khi đó đã có thai ba tháng với chồng là Trần Liễu, Thái Tông cưới Thuận Thiên và nhận đứa bé sinh ra là con sẽ là “lọt sàng xuống nia”, ngôi thiên tử vẫn thuộc về nhà Trần.
Dù để bảo vệ dòng tộc, kế hoạch sắt đá ấy vẫn khiến người đời sau kinh sợ, khi Trần Thị Dung tước đoạt cả hạnh phúc của cả hai con gái mình, ép một người phải bỏ chồng để sống đời ghẻ lạnh trong 20 năm ròng tiếp theo (Chiêu Hoàng), một người phải bỏ chồng để thế chỗ em gái mà cưới em rể, sau đó thì mất sớm (Thuận Thiên). Chính sự kiện này đã khiến Trần Liễu phẫn nộ nổi loạn nhưng bị dẹp tan, và mâu thuẫn ấy vẫn còn mãi trong 2 nhánh trưởng – thứ của nhà Trần trong nhiều năm sau.
Nhận xét của sử gia đời sau
Những gì Trần Thị Dung làm khiến các sử gia hậu thế có những đánh giá vô cùng gay gắt, cho rằng bà là một người phụ nữ lăng loàn, và tàn nhẫn. Như Việt Sử Tiêu Án của Ngô Thì Sĩ nhận xét: “ Thái hậu là người đàn bà góa của nhà Lý, đương triều vua Huệ Tôn đã là mẹ của Thủ Độ, sao lại nỡ muối mặt, táng tâm đến thế. Con nhà chài lưới chả biết lễ nghĩa là gì, tập tục loạn luân như thế, từ đời Kinh, Hấp đã có rồi. Không may cho vua Huệ Tôn gặp phải, tự cho mình là giai nhân, có biết đâu việc dâm loạn trong nhà họ, cũng như đó rách không giữ nổi con cá lớn.”
Dù vậy, cũng không thể bỏ qua một thực tế: Trần Thị Dung sau này đã góp công lớn trong vai trò nội trị ở cuộc kháng chiến chống quân Mông Cổ lần thứ nhất. Theo sử liệu, bà chính là người đã bảo vệ những công chúa, hoàng tử, hoàng thân, gia quyến nhà Trần, đồng thời có công khám xét những thuyền có giấu vũ khí, tận dụng đem số vũ khí này về để sử dụng trong triều đình. Cũng từ những đóng góp và chỉ đạo của bà, quân và dân Đại Việt đã thực hiện thành công kế hoạch “vườn không nhà trống”, góp phần rất lớn vào chiến thắng trong cuộc chiến tranh vệ quốc này.
Có thể cũng vì vậy, sử gia Ngô Sỹ Liên có cái nhìn trung dung hơn và có những nhìn nhận đúng đắn về công lao của bà với nhà Trần:”Linh Từ trước lấy Lý Huệ Tông là bất chính, sau lấy Trần Thủ Độ là thất tiết. Thế nhưng con gái bà là Chiêu Hoàng nhường ngôi cho nhà Trần, Thuận Thiên lại là hoàng hậu của Thái Tông, sinh ra Thánh Tông. Công của bà giúp nhà Trần trong việc nội trị thì nhiều mà phần báo đáp nhà Lý thì không được bằng. Thế mới biết trời sinh Linh Từ là để mở nghiệp nhà Trần”.
Lời người viết :
Cuộc đời của Hoàng hậu Trần Thị Dung là cuộc đời của một người phụ nữ làm chính trị một cách hết sức quyết đoán, bản lĩnh và mưu lược. Bà hy sinh tình cảm cá nhân để kết hôn cùng vua Lý Huệ Tông, thực hiện kế hoạch của gia đình, trải qua bao đắng cay để có được lòng vua, rồi hy sinh hạnh phúc của hai con gái và cuối cùng từng bước đưa những người con nhà Trần vào vũ đài chính trị. Ta có thể thấy được rằng một cách nhất quán, tất cả những việc làm của bà dù trước,dù sau đều là một lòng vì phò tá nhà Trần.
Hiểu hết mọi ngóc ngách sâu kín nhất của kỷ cương, lễ giáo, người đàn bà ấy cười cợt tất cả mọi thứ kể từ danh vọng, tài năng, cương thường, đạo lý, thậm chí đến cả tình nghĩa. Bà chỉ coi trọng duy nhất một điều, đó là sự thành thật với chính mình, để có thể toàn tâm lực xây dựng nhà Trần. Bằng sự thành thật này, bà cuối cùng cũng đã được hưởng chút hạnh phúc cuối đời cùng với người chồng Trần Thủ Độ, sau khi đã nếm trải bao nhiêu sóng gió vùi dập cũng như những lần thay đổi vai thứ, vinh nhục của cuộc đời.
CUỘC ĐỜI ĐỒNG ĐIỆU CỦA BA MẸ CON HOÀNG HẬU TRẦN THỊ DUNG
Hoàng hậu Trần Thị Dung sinh được hai người con gái với vua Lý Huệ Tônglà Thuận Thiên công chúa và Chiêu Hoàng công chúa. Con tạo vần xoay run rủi thế nào đã khiến cho số phận của ba mẹ con bà có rất nhiều điểm tương đồng, long đong, lận đận.
Cả ba người đều trải qua rất nhiều tước vị trong đời, điển hình rõ ràng nhất là : Công chúa, Hoàng hậu và Phu nhân nhà Trần. Họ đều lấy hai đời chồng và trải qua một cuộc đời nhiều biến động, đều trở thành quân cờ chính trị và cuối cùng bằng một cách chủ động và thụ động nào đó, họ đều đã có những đóng góp không nhỏ cho lịch sử hình thành và phát triển của nhà Trần.
Xem thêm về hậu cung sử Việt tại đây.
