Những vị công chúa nổi tiếng của Việt Nam được người đời sau ca tụng và tiếc thương cho số phận của mình.
1. Lý Chiêu Hoàng
Lý Chiêu Hoàng còn gọi là Lý Phế hậu hay Chiêu Thánh hoàng hậu, vị hoàng đế thứ 9 và cuối cùng của triều đại nhà Lý từ năm 1224 đến năm 1258. Trong lịch sử Việt Nam, bà là vị nữ hoàng đầu tiên và duy nhất, đặc biệt hơn là được chính Phụ hoàng Lý Huệ Tông ra chỉ truyền ngôi, dù bên trong là sự sắp đặt đầy cưỡng ép của Điện tiền chỉ huy sứ Trần Thủ Độ, hiện đang nắm quyền lực trong triều.
Năm 1225, Trần Thủ Độ dàn xếp cho cháu của mình là Trần Cảnh (vua Trần Thái Tông sau này) vào cung hầu hạ Chiêu Hoàng. Trần Cảnh được Chiêu Hoàng gần gũi, yêu mến, hay trêu đùa. Trần Thủ Độ lấy dịp đó dựng nên cuộc hôn nhân giữa Lý Chiêu Hoàng và Trần Cảnh rồi chuyển giao triều chính bằng cách để Lý Chiêu Hoàng nhường ngôi cho chồng (thực chất là ép buộc).
Sau khi nhường ngôi, Lý Chiêu Hoàng được phong làm hoàng hậu, trở thành vị Hoàng hậu trẻ tuổi nhất trong lịch sử, vì khi đó bà mới 7 tuổi. Bà chung sống với Lý Thái Tông hoàng đế hơn 10 năm, tình cảm khá sâu sắc, được Thái Tông rất yêu thương và kính trọng. Lý hoàng hậu hạ sinh ra Thái tử Trần Trịnh, nhưng Thái tử chết ngay sau khi sinh không lâu. Thái sư Trần Thủ Độ cùng Thiên Cực công chúa lo sợ huyết thống hoàng gia bị đứt đoạn, nên ép Thái Tông phải bỏ Lý Chiêu Hoàng để lấy chị dâu là Thuận Thiên công chúa đang có thai 3 tháng.
Quá buồn và chán nản, Chiêu Thánh xuất gia đi tu. Đầu năm 1278 bà mất, thọ 61 tuổi. Tương truyền khi qua đời, tóc bà vẫn đen nhánh, môi vẫn đỏ như son, má vẫn tươi như hoa đà. Bà được táng ở phía tây Thọ Lăng Thiên Đức. Bà được người đời sau lập đền thờ, gọi là Long miếu (đền Rồng). Sở dĩ Chiêu Hoàng không được thờ chung tại đền Đô mà phải thờ riêng vì bà là người bị xem là có tội với dòng họ Lý khi để mất nhà Lý.
2. Huyền Trân công chúa
Huyền Trân công chúa là công chúa đời nhà Trần, con gái của Trần Nhân Tông, em gái của Trần Anh Tông. Năm 1306 Huyền Trân công chúa được gả cho Quốc vương Chiêm Thành là Chế Mân để đổi lấy hai châu Ô và châu Lý. Một năm sau, Chế Mân chết, Huyền Trân công chúa được Trần Anh Tông sai Trần Khắc Chung sang cướp nàng về trước khi bị chôn sống theo chồng.
Câu chuyện về Huyền Trân công chúa được truyền tụng trong dân gian, không chỉ vì lý do chính trị mà còn về khía cạnh văn hóa, thơ, ca nhạc cũng như nghệ thuật sân khấu. Điều này khiến Huyền Trân công chúa trở thành công chúa nổi tiếng nhất trong lịch sử Việt Nam.
Sau đó bà xuất gia rồi mất vào năm 1340. Dân chúng quanh vùng thương tiếc, tôn bà là Thần Mẫu và lập đền thờ cạnh chùa Nộm Sơn. Ngày bà mất sau này hàng năm trở thành ngày lễ hội đền Huyền Trân trên núi Ngũ Phong ở Huế. Các triều đại sau đều sắc phong công chúa Huyền Trân là thần hộ quốc. Riêng nhà Nguyễn ban chiếu ghi nhận công lao của công chúa Huyền Trân "trong việc giữ nước giúp dân, có nhiều linh ứng", nâng bậc tăng là Trai Tĩnh Trung Đẳng Thần.
3. Công chúa Ngọc Hân
Lê Ngọc Hân còn gọi Ngọc Hân công chúa hay Bắc Cung Hoàng hậu, là một nhân vật lịch sử nổi tiếng trong lịch sử Việt Nam vào thế kỷ 18. Bà là công chúa nhà Hậu Lê, sau trở thành Hoàng hậu nhà Tây Sơn với tư cách là vợ thứ của Quang Trung Hoàng Đế - Nguyễn Huệ.
Cuộc đời bà thường được thêu dệt nên thành giai thoại với cuộc tình đẹp đẽ giữa bà và Nguyễn Huệ, vì bà là công chúa một triều đại lớn suy thoái, lại kết hôn với người đứng đầu Tây Sơn khi ấy đang đe dọa nền chính trị của nhà Lê. Dân gian còn lưu truyền tên gọi bà là Bà Chúa Tiên khi bà ở Phú Xuân.
Tương truyền, bà đã viết bài "Tế vua Quang Trung" và "Ai Tư Vãn" để bày tỏ nỗi đau khổ cùng cực cũng như nỗi tiếc thương vô hạn cho người chồng anh hùng vắn số, được dân gian truyền tụng đến ngày nay.
4. Công chúa Thuyên Hoa
Trong các nàng công chúa sở hữu nhan sắc lộng lẫy của Việt Nam không thể quên nhan sắc của công chúa Thuyên Hoa, em gái của vua Thành Thái. Sở hữu khuôn mặt tinh tế, hài hoà, Thuyên Hoa mang vẻ đẹp tân thời đầy sức sống khiến bao chàng trai thời đó mê mẩn. Cô là người con gái mang vẻ đẹp Á Đông đầy e ấp lại có hơi hướng hiện đại đúng xu thế được ưa chuộng lúc bấy giờ.
Từ khi sinh ra cho đến khi từ biệt cõi đời, với bao biến cố đã khiến những nàng công chúa vốn sống trong nhung lụa phải trải qua biết bao phen vào sinh ra tử. Nhưng với cá tính mạnh mẽ, sự thông minh và tinh tế, họ đã khiến những người đàn ông uy quyền nể phục và kính yêu, làm cho hậu thế phải tôn thờ và ca tụng về tài năng, đức độ của mình.